អត្ថាធិប្បាយ
តើបត្យាប័នអាចធ្វើបាននៅពេលណា និងមិនអាចធ្វើបាននៅពេលណា?
ថ្មីៗនេះ មានការចោទសួរជាច្រើនទាក់ទងទៅនឹងការធ្វើបត្យាប័ន ដោយសារតែមានបុគ្គលមួយចំនួនត្រូវបានតុលាការចោទប្រកាន់ថា ជាជនសង្ស័យ ហើយជនជាប់ចោទនេះ បានចាកចេញពីប្រទេសរបស់ខ្លួនទៅកាន់ប្រទេសផ្សេងមួយទៀត ដើម្បីគេចពីការចាប់ខ្លួន និងការកាត់ក្ដីពីតុលាការ ។ ស្របពេលជាមួយគ្នានេះ យើងសង្កេតឃើញថា មានប្រទេសមួយចំនួនបានចុះសន្ធិសញ្ញាជាមួយគ្នាហើយ ប៉ុន្តែមិនឃើញមានការធ្វើបត្យាប័ន។
ជាដំបូងបំផុត យើងត្រូវស្គាល់សិនថា តើបត្យាប័នគឺជាអ្វី ? តើជនបែបណាខ្លះដែលនឹងត្រូវបានធ្វើបត្យាប័ន? ហើយប្រទេសដែលជាភាគីនៃកិច្ចព្រមព្រៀង ឬសន្ធិសញ្ញាមានកាតព្វកិច្ចត្រូវតែគោរពលើបត្យាប័ន ឬយ៉ាងណា? បត្យាប័ន គឺជានីតិវិធីនៃការប្រគល់ខ្លួនបុគ្គលម្នាក់ដោយរដ្ឋ (រដ្ឋដែលត្រូវបានស្នើសុំ) ទៅឱ្យអាជ្ញាធររបស់រដ្ឋមួយផ្សេងទៀត (រដ្ឋដែលបានធ្វើការស្នើសុំ)ក្នុងគោលបំណងផ្ដន្ទាទោសព្រហ្មទណ្ឌ ឬការអនុវត្តការកាត់ទោស។
ទោះបីជាច្បាប់អន្តរជាតិ មិនបានផ្ដល់កាតព្វកិច្ចឲ្យរដ្ឋធ្វើបត្យាប័នក៏ដោយ ក៏សន្ធិសញ្ញាគំរូរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ ស្ដីពីការធ្វើបត្យាប័ន (សន្ធិសញ្ញាគំរូរបស់ អ.ស.ប) បានចែងអំពីគំរូសម្រាប់ច្បាប់ជាតិ និងកិច្ចព្រមព្រៀងទ្វេភាគីដែលពាក់ព័ន្ធនឹងការធ្វើបត្យាប័ន ព្រមទាំង មានបំណងចែងអំពីប្រទេសដែលមានមូលដ្ឋានបែបនេះ ដើម្បីធានាថា ដំណើរការនៃការធ្វើបត្យាប័នឆ្លុះបញ្ចាំងអំពីកាតព្វកិច្ចសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិ។
មាត្រា៣នៃសន្ធិសញ្ញាគំរូរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិស្ដីពីការធ្វើបត្យាប័ន បានចែងថា ការធ្វើបត្យាប័នមិនត្រូវបានអនុញ្ញាត ប្រសិនបើបុគ្គលដែលត្រូវបានស្នើសុំឲ្យធ្វើបត្យាប័ន អាចពាក់ព័ន្ធនឹងការដាក់ទណ្ឌកម្ម ហើយការធ្វើបត្យាប័នអាចនឹងត្រូវបានបដិសេធ ប្រសិនបើរដ្ឋដែលត្រូវបានស្នើសុំ ចាត់ទុកថា បទល្មើសដែលត្រូវស្នើឱ្យមានការធ្វើបត្យាប័ន មានពាក់ព័ន្ធនឹងនយោបាយ ឬយោធា ។ រដ្ឋដែលត្រូវបានស្នើឲ្យធ្វើបត្យាប័ន ត្រូវបដិសេធសំណើសុំធ្វើបត្យាប័ន ប្រសិនបើរដ្ឋដែលធ្វើការស្នើសុំ មានការកាត់ទោសប្រហារជីវិតចំពោះបទល្មើស លុះត្រាតែមានការធានាថា នឹងមិនមានការអនុវត្តការកាត់ទោសប្រហារជីវិត។ ក្នុងករណីបែបនេះ សេចក្ដីសម្រេចថា មិនធ្វើបត្យាប័នមានលក្ខណៈស្របច្បាប់។
ប្រទេសខ្លះ ព្រមធ្វើបត្យាប័ន ដោយមិនចាំបាច់មានកិច្ចព្រមព្រៀងទេតាមគោលការណ៍បដិការ។ នេះប្រកាន់យកភាគច្រើនដោយរដ្ឋនៃប្រព័ន្ធស៊ីវិល( Civil Law ) ។ រដ្ឋក្រុមនេះ ជាទូទៅមិនធ្វើបត្យាប័នជនជាតិខ្លួនទេ ដែលតម្រូវឲ្យមានយុត្តាធិការទូលាយសម្រាប់កាត់ទោសប្រជាពលរដ្ឋខ្លួន ដែលប្រព្រឹត្តបទល្មើសនៅក្រៅប្រទេសតាមគោលការណ៍។ ការធ្វើបត្យាប័នប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរមានចែងក្នុងមាត្រា ៣៣ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា “ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរមិនអាចត្រូវបានដកសញ្ជាតិ និរទេស ឬចាប់ខ្លួនទៅឱ្យប្រទេសណាមួយឡើយ លើកលែងតែមានកិច្ចព្រមព្រៀងជាមួយគ្នាទៅវិញទៅមក”។
ក្នុងដំណើរការបត្យាប័ន រដ្ឋនៃប្រព័ន្ធស៊ីវិល ទាមទារតែឯកសារគាំទ្រមួយចំនួន ខុសគ្នានឹងប្រទេសនៃប្រព័ន្ធកុំមុនឡ (Common Law) ដែលទាមទារនូវកម្រិតភស្តុតាងបង្ហាញថា បុគ្គលដែលគេចង់បាន បានប្រព្រឹត្តិបទល្មើស។ បន្ថែមពីលើនេះ ប្រទេសកុំមុនឡ ប្រកាន់យកយុត្តាធិការចង្អៀត មានសមត្ថកិច្ចកាត់ទោសតែបទល្មើសកើតក្នុងដែនដីខ្លួន។ ម្ល៉ោះហើយ ការធ្វើបត្យាប័នទៅរួច ជាទូទៅលុះត្រាមានកិច្ចព្រមព្រៀង។ ទោះបីជាយ៉ាងនេះក្តី កាតព្វកិច្ចបត្យាប័ន ទោះបីក្នុងសន្ធិសញ្ញាពហុ ឬទ្វេភាគី មិនមានភាពដាច់ខាតទេ។ អនុសញ្ញា ស្ដីពីការប្រឆាំងនឹងអំពើទារុណកម្ម មាត្រា ៧ ចែងថា រដ្ឋ បើមិនធ្វើបត្យាប័ន ត្រូវកាត់ទោសជនល្មើសដោយតុលាការខ្លួនឯង ។
ការធ្វើបត្យាប័ន ទាមទារនូវការគោរពគោលការណ៍ចម្បង ដូចជាការតម្រូវថា បទល្មើសទោះមានឈ្មោះខុសគ្នាក្ដី ត្រូវតែជាបទល្មើសចែងក្នុងច្បាប់របស់ប្រទេសទាំងពីរ (វាអាចប្រែប្រួលតាមកំណត់ច្បាប់ ឬសន្ធិសញ្ញានីមួយៗតម្រូវ)។ ដូចបានបញ្ជាក់ខាងលើ កាតព្វកិច្ចធ្វើបត្យាប័នមិនដាច់ខាតទេ ។ វាមានកម្រិតដែលនាំឱ្យមានការបដិសេធបាន។ មូលដ្ឋានបដិសេធមាន២គឺ ដាច់ខាត និងមិនដាច់ខាត។ ដាច់ខាត គឺរាប់បញ្ចូលនូវការហួសថេរវេលានៃការចោទប្រកាន់ និងមិនដាច់ខាត គឺការវិនិច្ឆ័យសេចក្ដីនៅក្នុងរដ្ឋស្នើសុំ ដោយគ្មានវត្តមានរបស់ជនល្មើស។ មូលហេតុមួយចំនួន ទទួលឥទ្ធិពលពីការលើកកម្ពស់ ឬការពារសិទ្ធិមនុស្ស និងអធិបតេយ្យភាពរបស់រដ្ឋ មានដូចជា ការបញ្ជូនទៅរងនូវការប្រហារជីវិត អំពើទារុណកម្មក្រោយពេលបញ្ជូនទៅ។ រដ្ឋទទួល មិនត្រូវចោទប្រកាន់ជនល្មើស ក្រៅពីបទល្មើស មានចែងក្នុងសំណើបត្យាប័ន ហើយបើចង់ធ្វើត្រូវសុំការអនុញ្ញាតរួចបញ្ជូន។
គួរបញ្ជាក់ថា ការធ្វើបត្យាប័ននៅកម្ពុជា ត្រូវអនុវត្តតាមក្រមនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌឆ្នាំ២០០៧ និងសន្ធិសញ្ញាធ្វើបត្យាប័នទ្វេភាគី។ ទោះបីយ៉ាងណាក៏ដោយ ច្បាប់ស្ដីពីការធ្វើបត្យាប័ននៅកម្ពុជានៅមិនទាន់មានលក្ខណៈជាក់លាក់នៅត្រង់ចំណុចមួយចំនួន និងមានភាពខ្វះចន្លោះ ជាពិសេសពាក់ព័ន្ធនឹងបញ្ហាសិទ្ធិមនុស្ស និងដោយភាពមិនស៊ីសង្វាក់គ្នាក្នុងការអនុវត្តន៍ច្បាប់។ កម្ពុជា មានសន្ធិសញ្ញាបត្យាប័នជាមួយរដ្ឋមួយចំនួន ដូចជា ចិន ឡាវ កូរ៉េខាងត្បូង និងវៀតណាមរួចមកហើយ។ បច្ចុប្បន្នកម្ពុជា កំពុងត្រៀមធ្វើបត្យាប័នជាមួយប្រទេសបារាំងនាពេលខាងមុខនេះ ។ កន្លងមកកម្ពុជា បានចុះកិច្ចព្រមព្រៀងស្ដីពីការផ្ទេរទណ្ឌិត នឹងជួយគ្នាទៅវិញទៅមកក្នុងវិស័យយុត្តិធម៌ព្រហ្មទណ្ឌ ដូចជាការជួយប្រមូលភស្តុតាងជាដើម។ កម្ពុជា និងសហរដ្ឋអាមេរិក បានចុះកិច្ចព្រមព្រៀងមិនបញ្ជូនជនសង្ស័យទៅតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិឡើយ៕
ដោយ ៖ សេម វាសនា
-
កីឡា៥ ថ្ងៃ ago
ឈ្នះខ្សែក្រវាត់ថ្ងៃជាមួយ ឈឿង ល្វៃ កីឡាករ Erdene ក៏មានរថយន្តទទួល
-
ព័ត៌មានជាតិ៣ ថ្ងៃ ago
ម្ចាស់សំណង់របងថ្មនៅរមណីយដ្ឋានឆ្នេរនេសាទ នៅតែរឹងទទឹងមិនព្រមវាយកម្ទេចរបងចេញ
-
សេដ្ឋកិច្ច១ សប្តាហ៍ ago
តាសក់ផ្អែម ៥ តោន របស់ កសិករម្នាក់ លក់ចេញអស់ ក្រោយសហគមន៍កសិកម្មជួយរកទីផ្សារ
-
ព័ត៌មានអន្ដរជាតិ១ សប្តាហ៍ ago
នាឡិកា ៦ គ្រឿងរបស់កូនពៅសេដ្ឋី ឥណ្ឌា ដែលខំសន្សំទុក មានមួយមេ Facebook ទាក់ចិត្តខ្លាំង
-
សន្តិសុខសង្គម៦ ថ្ងៃ ago
ដកហូតមុខតំណែង មេបញ្ជាការរងស្រុកស្វាយជ្រុំ៣នាក់ ពាក់ព័ន្ធករណីទារប្រាក់ពីអ្នកប្រើប្រាស់គ្រឿងញៀនជាង១ពាន់ដុល្លារ
-
ជីវិតកម្សាន្ដ៦ ថ្ងៃ ago
មនុស្សស្និទ្ធស្នាលទម្លាយពីស្ថានភាព Ngoc Trinh ក្រោយចេញពីពន្ធនាគារជាង៣ខែ
-
ព័ត៌មានជាតិ៤ ថ្ងៃ ago
ដើម្បីកុំឱ្យភោជនីយដ្ឋានដួលរលំបះជើងទាន់ សម្ដេចធិបតី បញ្ជាឱ្យកែម៉ោងពិនិត្យជាតិអាល់កុល
-
ជីវិតកម្សាន្ដ៤ ថ្ងៃ ago
តួជនទី៣ Benz ត្រលប់មកតំណែងស្រីស្អាតម្ដងទៀត ទោះឈានដល់អាយុ៤៣ឆ្នាំ