តើ​សង្គ្រាម​​កំពុង​កើត​នៅ​ប្រទេស​ណា​ខ្លះ​​នៅ​ទូទាំងពិភព​ក្នុងឆ្នាំ២០២៥?​

គិតត្រឹមខែឧសភា ឆ្នាំ ២០២៥ ពិភពលោកមានជម្លោះសកម្មជាច្រើន ដោយតំបន់ជាច្រើនកំពុងជួបប្រទះនូវអំពើហិង្សាដ៏ខ្លាំងក្លា និងអូសបន្លាយ​ពែល​ដ៏​យូរ​មក​​ហើយ​។ យោងតាម Global Peace Index ឆ្នាំ ២០២៤ មានសង្គ្រាមចំនួន ៥៦ នៅទូទាំងពិភពលោក ដែលជាចំនួនខ្ពស់បំផុតចាប់តាំងពីសង្គ្រាមលោកលើកទីពីរ។ លើសពីនេះ ប្រទេសចំនួន ៩២ មានជម្លោះហួសពីព្រំដែនប្រទេសរបស់ពួកគេ ដែលបានកត់ត្រាដោយវិទ្យាស្ថានសេដ្ឋកិច្ច និងសន្តិភាព (IEP)។

ជម្លោះទាំងនេះលាតសន្ធឹងលើតំបន់ផ្សេងៗគ្នា ដោយមានចំណុចក្តៅសំខាន់ៗរួមមានអ៊ុយក្រែន ហ្គាហ្សា ស៊ូដង់ អេត្យូពី មីយ៉ាន់ម៉ា យេម៉ែន សាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យកុងហ្គោ និងផ្នែកខ្លះទ្វីបអាហ្វ្រិក។ ខាងក្រោម​នេះ​ជា​ទិដ្ឋភាព​ទូទៅ​នៃ​ជម្លោះ​ដែល​កំពុង​បន្ត​មាន ៖

១. ឥណ្ឌា-ប៉ាគីស្ថាន (ជម្លោះ Kashmir និងព្រំដែន)

ភាពតានតឹងរវាងឥណ្ឌា និងប៉ាគីស្ថានបានកើនឡើងយ៉ាងខ្លាំង​ចាប់​តាំង​ពី​​​ចុង​ខែមេសាឆ្នាំ​២០២៥។ ជម្លោះនេះបានផ្តោតជុំវិញតំបន់ជម្លោះ Kashmir ដោយប្រទេសទាំងពីរបានចោទប្រកាន់គ្នាទៅវិញទៅមកថាបានផ្តួចផ្តើមឱ្យមានអរិភាព។ ហេតុការណ៍ថ្មីៗរួមមានការវាយប្រហារដោយមីស៊ីល ដ្រូន និងបាញ់កាំភ្លើងធំដាក់គ្នាទៅវិញទៅមក ។ លើសពីនេះឥណ្ឌា​បាន​ផ្អាក​សន្ធិសញ្ញា​ដែនទឹក​ឥណ្ឌូ ដែល​បង្កើន​ការភ័យខ្លាច​នៃ​សង្គ្រាម​កាន់តែ​ទូលំទូលាយ​ ខណៈប្រទេសទាំងពីរមានឃ្លាំងអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ ដែលបង្កើនការព្រួយបារម្ភអំពីសក្តានុពលនៃជម្លោះនុយក្លេអ៊ែរ។

2. សង្រ្គាមអ៊ុយក្រែន-រុស្ស៊ី

សង្គ្រាមអ៊ុយក្រែន-រុស្ស៊ីបានចាប់ផ្តើមនៅឆ្នាំ ២០១៤ ជាមួយនឹងការបញ្ចូលឧបទ្វីបគ្រីមៀរបស់រុស្ស៊ី និងការគាំទ្រដល់ពួកបំបែកខ្លួននៅភាគខាងកើតអ៊ុយក្រែន។ វាកើនឡើងដល់ការលុកលុយយ៉ាងពេញទំហឹងនៅថ្ងៃទី ២៤ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ២០២២។ សង្រ្គាមកំពុងបន្តរហូតដល់ឆ្នាំ ២០២៥នេះ ដោយមានការប្រយុទ្ធគ្នាយ៉ាងខ្លាំងក្លា និងការចូលរួមពីអន្តរជាតិ ខណៈ​ដែល​រុស្ស៊ី​រក្សា​ការ​គ្រប់​គ្រង​លើ​ផ្នែក​សំខាន់ៗ​នៃ​ភាគ​ខាង​កើត និង​ខាង​ត្បូង​អ៊ុយក្រែន។ អ៊ុយក្រែន​ដែល​គាំទ្រ​ដោយ​សម្ព័ន្ធមិត្ត​លោកខាងលិច​បាន​បើក​ការវាយលុក​ដើម្បី​ដណ្តើមយក​ទឹកដី​ដែល​កាន់កាប់​មកវិញ។ ជម្លោះ​នេះ​បាន​បណ្តាល​ឲ្យ​មាន​មនុស្ស​ស្លាប់ និង​បាត់បង់​លំនៅដ្ឋាន ​យ៉ាង​ច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់ ដោយ​មិន​ទាន់មាន​ដំណោះស្រាយ​ក្នុង​ពេល​ឆាប់ៗ​នេះ​ទេ។

3. អ៊ីស្រាអែល-ហាម៉ាស (ជម្លោះហ្គាហ្សា)

ជម្លោះអ៊ីស្រាអែល-ហាម៉ាស់ គឺជាបញ្ហាស្មុគស្មាញ និងពហុភាគីដែលមានឫសគល់ប្រវត្តិសាស្ត្រយ៉ាងស៊ីជម្រៅ។ ព្រឹត្តិការណ៍នៃថ្ងៃទី ០៧ខែតុលា ឆ្នាំ ២០២៣ បានបង្កើនអរិភាពយ៉ាងខ្លាំង ដែលនាំទៅដល់សង្រ្គាមពេញលេញ ជាមួយនឹងផលវិបាកដ៏អាក្រក់សម្រាប់ទាំងអ៊ីស្រាអែល និងប៉ាឡេស្ទីន។ កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងឆ្ពោះទៅរកសន្តិភាព និងស្ថិរភាពនៅតែបន្ត ប៉ុន្តែផ្លូវឆ្ពោះទៅមុខនៅតែពោរពេញដោយបញ្ហាប្រឈម។ ជម្លោះ​នៅ​តំបន់​ហ្គាហ្សា​នៅ​តែ​មិន​អាច​ដោះស្រាយ​បាន ទោះបីបទ​ឈប់​បាញ់​ត្រូវ​បាន​សម្របសម្រួល​ជា​បន្តបន្ទាប់។ ការវាយប្រហារនៅតែបន្ត ខណៈ​វិបត្តិ​មនុស្សធម៌​ក្នុង​តំបន់ហ្គាហ្សាកាន់តែធ្ងន់ធ្ងរ។

៤. សង្គ្រាមស៊ីវិលមីយ៉ាន់ម៉ា

សង្គ្រាមស៊ីវិលមីយ៉ាន់ម៉ាបានចាប់ផ្តើមបន្ទាប់ពីរដ្ឋប្រហារយោធាក្នុងខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ២០២១ នៅពេលដែលរបបយោធាបានបណ្តេញរដ្ឋាភិបាលជាប់ឆ្នោត ដែលបង្កឱ្យមានការតវ៉ាដ៏ធំ និងការកើនឡើងនៃការតស៊ូប្រដាប់អាវុធ។ នៅឆ្នាំ ២០២៥នេះ ជម្លោះបានកើនឡើងទៅជាសង្រ្គាមស៊ីវិលពេញលេញដែលពាក់ព័ន្ធនឹងក្រុមប្រដាប់អាវុធជនជាតិភាគតិច កងកម្លាំងការពារប្រជាជនដែលដឹកនាំដោយជនស៊ីវិល និងយោធា។ អំពើហិង្សាបានរីករាលដាល រួមទាំងការវាយប្រហារតាមអាកាស និងការដុតបំផ្លាញភូមិ បង្ខំជម្លៀសមនុស្សជាង២.៥លាននាក់ និងបណ្តាលឱ្យមានវិបត្តិមនុស្សធម៌ធ្ងន់ធ្ងរ។ ទោះបីជាមានការថ្កោលទោសជាសាកលក៏ដោយ កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងសន្តិភាពបានជាប់គាំង ហើយការប្រយុទ្ធនៅតែបន្តនៅទូទាំងប្រទេស។

៥. សង្គ្រាមស៊ីវិលស៊ូដង់

ប្រទេសស៊ូដង់កំពុងជាប់គាំងនៅក្នុងសង្គ្រាមស៊ីវិលរវាងរបបយោធា និងក្រុមឧទ្ទាម។ ជម្លោះនេះបាននាំឱ្យមានការផ្លាស់ទីលំនៅយ៉ាងទូលំទូលាយ គ្រោះទុរ្ភិក្ស និងការដួលរលំនៃរចនាសម្ព័ន្ធអភិបាលកិច្ច ដោយកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងអន្តរជាតិក្នុងការសម្រុះសម្រួលបង្ហាញថាគ្មានប្រសិទ្ធភាព។

៦. អេត្យូពី (ជម្លោះ Tigray)

ប្រទេសអេត្យូពីប្រឈមមុខនឹងអស្ថិរភាពក្នុងតំបន់ Tigray ជាកន្លែងដែលកងកម្លាំងសហព័ន្ធ និងក្រុមយុទ្ធជននៃរណសិរ្សរំដោះប្រជាជន Tigray (TPLF) បន្តប៉ះទង្គិចគ្នា។ ទោះបីជាមានកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពនៅចុងឆ្នាំ ២០២៣ ក៏ដោយ ក៏ការប្រយុទ្ធគ្នាជាបន្តបន្ទាប់ និងការប្រឈមផ្នែកមនុស្សធម៌នៅតែបន្ត។

៧. សង្គ្រាមស៊ីវិលនៅយេម៉ែន

ប្រទេសយេម៉ែននៅតែស្ថិតក្នុងស្ថានភាពនៃសង្រ្គាមស៊ីវិល ដោយក្រុមឧទ្ទាមហូធីគ្រប់គ្រងភាគខាងជើង និងរដ្ឋាភិបាលដែលគាំទ្រដោយអារ៉ាប៊ីសាអូឌីតកាន់កាប់ភាគខាងត្បូង។ ជម្លោះនេះបានបណ្តាលឱ្យមានវិបត្តិមនុស្សធម៌ដ៏អាក្រក់បំផុតមួយរបស់ពិភពលោក ដែលមានមនុស្សរាប់លាននាក់ត្រូវផ្លាស់ទីលំនៅ និងគ្រោះទុរ្ភិក្សរីករាលដាល។

៨. សាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យកុងហ្គោ (DRC)

DRC បន្តដោះស្រាយជម្លោះប្រដាប់អាវុធដែលពាក់ព័ន្ធនឹងក្រុមជីវពលផ្សេងៗ ជាពិសេសនៅតំបន់ភាគខាងកើត។ រដ្ឋាភិបាលតស៊ូដើម្បីអះអាងការគ្រប់គ្រង ហើយស្ថានភាពមនុស្សធម៌នៅតែធ្ងន់ធ្ងរ ដោយមនុស្សរាប់លាននាក់រងផលប៉ះពាល់ដោយអំពើហិង្សា និងការផ្លាស់ទីលំនៅ។

៩. តំបន់ Sahel (ម៉ាលី ប៊ូគីណាហ្វាសូ នីហ្សេរីយ៉ា)

តំបន់ Sahel កំពុងជួបប្រទះអំពើហិង្សាកាន់តែខ្លាំងឡើងពីក្រុមបះបោរអ៊ីស្លាម និងកងជីវពលក្នុងតំបន់។ ប្រទេសដូចជាម៉ាលី ប៊ូគីណាហ្វាសូ និងនីហ្សេរីយ៉ា កំពុងប្រឈមមុខនឹងបញ្ហាក្នុងការថែរក្សាសន្តិសុខ ដែលនាំទៅដល់ការផ្លាស់ទីលំនៅដ៏ធំទូលាយ និងតម្រូវការមនុស្សធម៌កាន់តែខ្លាំង។

១០. តំបន់ Horn of Africa (សូម៉ាលី អេត្យូពី អេរីទ្រា)

តំបន់នៃទ្វីបអាហ្រ្វិកនេះនៅតែមិនស្ថិតស្ថេរ ដោយមានជម្លោះដែលកំពុងបន្តនៅក្នុងប្រទេសសូម៉ាលីពាក់ព័ន្ធនឹងក្រុមសកម្មប្រយុទ្ធ Al-Shabaab និងភាពតានតឹងរវាងប្រទេសអេត្យូពី និងអេរីទ្រា។ តំបន់នេះប្រឈមមុខនឹងបញ្ហាស្មុគស្មាញ រួមទាំងបញ្ហាអភិបាលកិច្ច ភាពតានតឹងជនជាតិភាគតិច និងវិបត្តិមនុស្សធម៌។

គួរបញ្ជាក់ថាផលប៉ះពាល់ជាសាកលនៃជម្លោះទាំងនេះគឺមានភាពធ្ងន់ធ្ងរ ដោយមនុស្សជាង ១១០ លាននាក់ត្រូវផ្លាស់ទីលំនៅ ហើយការខាតបង់ផ្នែក សេដ្ឋកិច្ចដោយសារជម្លោះ ឈានដល់១៩.១ ពាន់ពាន់លានដុល្លារក្នុងឆ្នាំ ២០២៣ ប្រហែល១៣.៥% នៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបពិភពលោក។ ស្ថានភាព​មនុស្សធម៌​នៅតែ​ធ្ងន់ធ្ងរ ដោយ​មនុស្ស​រាប់លាន​នាក់​ត្រូវការ​ជំនួយ ហើយ​តំបន់​ជាច្រើន​កំពុង​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការខ្វះខាត​ថវិកា​យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ​សម្រាប់​កិច្ចប្រឹងប្រែង​សង្គ្រោះដោយសារតែអាមេរិកដែលជាប្រទេសផ្ដល់ជំនួយធំជាងគេ កាត់បន្ថយជំនួយ។

សរុបមក ឆ្នាំ ២០២៥ កំពុងមានចំនួនខ្ពស់បំផុតនៃជម្លោះសកម្ម និងការចូលរួមពីអន្តរជាតិក្នុងជម្លោះចាប់តាំងពីសង្គ្រាមលោកលើកទី ២ ដោយបញ្ជាក់ពីតម្រូវការបន្ទាន់សម្រាប់កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងការទូតសកល និងអន្តរាគមន៍មនុស្សធម៌៕

អត្ថបទ៖ ប៊ុន សុភាព